Ứng dụng năng lượng nguyên tử, năng lượng hạt nhân sẽ ngày một rộng rãi trong nhiều mặt của đời sống xã hội. Tiếp thu ý kiến các đại biểu Quốc hội, dự thảo Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) được thiết kế một chương riêng về an toàn, an ninh cơ sở hạt nhân, một chương riêng về nhà máy điện hạt nhân, trong đó có quy định về duy trì hoạt động giám sát thường xuyên của cơ quan quản lý an toàn bức xạ hạt nhân trong suốt vòng đời của nhà máy.

PGS.TS Vương Hữu Tấn, nguyên Cục trưởng Cục An toàn bức xạ và hạt nhân cho biết, năm 2013, Chính phủ từng đề xuất sửa đổi Luật Năng lượng nguyên tử, tuy nhiên sau khi dự án Điện hạt nhân Ninh Thuận tạm dừng, vấn đề này không còn được đặt ở mức ưu tiên. Hiện nay, khi chủ trương tái khởi động điện hạt nhân được nêu ra, thì yêu cầu sửa luật trở lại là rất cấp thiết.

Theo PGS.TS Vương Hữu Tấn, so với Luật Năng lượng nguyên tử mẫu của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA), luật hiện hành của Việt Nam còn thiếu một số nội dung cốt lõi, đặc biệt là các nguyên tắc về an toàn và an ninh hạt nhân. Trong khi đó, các quốc gia muốn phát triển điện hạt nhân bền vững và được quốc tế công nhận đều phải nội luật hóa các nguyên tắc này.

Các khái niệm quan trọng như trách nhiệm pháp lý của chủ đầu tư về an toàn, cơ chế giám sát độc lập, quản lý chất thải phóng xạ, đánh giá công nghệ, quản lý nhân sự, ứng phó sự cố cần được luật hóa rõ ràng, không thể chỉ để ở mức nghị định hay thông tư. Việc bám sát luật mẫu IAEA không chỉ giúp bảo đảm chất lượng quản lý mà còn là điều kiện bắt buộc để Việt Nam có thể đàm phán với các đối tác quốc tế trong việc chuyển giao công nghệ, xây dựng nhà máy và huy động vốn từ các định chế tài chính toàn cầu.

Một điểm quan trọng khác được PGS.TS Vương Hữu Tấn nhấn mạnh là hiện Việt Nam chưa tham gia Công ước quốc tế về bồi thường thiệt hại hạt nhân. Điều này tạo ra khoảng trống pháp lý lớn trong việc bảo vệ quyền lợi của người dân và môi trường nếu có sự cố xảy ra. Do đó, dự thảo Luật sửa đổi cần quy định chi tiết cơ chế bồi thường phù hợp với thông lệ quốc tế.

Theo TS Hoàng Anh Tuấn, nguyên Cục trưởng Cục Năng lượng nguyên tử, hiện quốc tế có các công ước về đền bù dân sự thiệt hại do rủi ro hạt nhân. Việt Nam cần nội luật hóa mức đền bù và nguyên tắc chung vào dự thảo Luật. Việt Nam đã và đang làm công tác này đi kèm với sửa đổi cập nhật với công ước quốc tế.

Các quy định cần bao gồm mức trách nhiệm pháp lý của đơn vị vận hành, vai trò hỗ trợ của Nhà nước khi thiệt hại vượt mức bảo hiểm và quy trình bồi thường minh bạch, kịp thời. Đồng thời, cần quy định bắt buộc về bảo hiểm trách nhiệm dân sự hạt nhân trong các dự án.

Việc sửa đổi Luật Năng lượng nguyên tử không chỉ là điều kiện để Việt Nam triển khai điện hạt nhân một cách hiệu quả và an toàn, mà còn là bước đi cần thiết để hội nhập quốc tế và xây dựng lòng tin của xã hội.